Bespiegelingen
Over ‘Palindroom’ van Sarah De Vos
‘Palindroom’, de titel van de eerste solotentoonstelling van Sarah De Vos bij Galerie Sofie Van de Velde, betekent keerschrift of spiegelschrift. Een palindroom is een tekst die van achter naar voren gelezen precies hetzelfde is als van voren naar achteren. De titel weerspiegelt de fascinatie van de kunstenaar voor introspectie en reflectie, voor de schilderkunst als wonderbaarlijke weergave van de wereld om ons heen en de tijd waarin we leven. In elk van de werken wordt een spel gespeeld met verdubbeling en omkering. Door de uitgekiende mise-en-scène is de expositie als een spiegelpaleis waarin de motieven van de schilderijen eindeloos in elkaar weerkaatsen.
EVE|ƎVƎ (2022) is het centrale werk van de tentoonstelling. De diptiek bestaat uit twee vrijwel identieke portretten van de populaire Amerikaanse zangeres Lana Del Rey. De afbeeldingen, geschilderd naar een screenshot, zijn ten opzichte van elkaar gespiegeld en gekanteld. Op het rechterpaneel zien we haar roerloos liggend op de grond, de ogen gesloten, als een onschuldig slapende Sneeuwwitje. Op het linker paneel daarentegen lijkt ze door de perspectiefwisseling een zelfverzekerde diva. De titel van het werk verwijst naar Eva, die de verboden vrucht plukte en de zondeval over zich afriep. Door de verdubbeling, de kanteling en de spiegeling van het beeld weet het tweeluik iets op te roepen van die dualiteit tussen schuld en onschuld, goed en kwaad, dader en slachtoffer. Tegelijk zinspeelt het werk op de ambiguïteit van Lana Del Reys imago: enerzijds een singer songwriter die oprecht zichzelf is, anderzijds een fictief personage dat de dromerige nostalgie naar het Californië van de jaren vijftig perfect belichaamt.
Het schilderij met de titel Palindroom (2022) heeft een andere popmuzikant tot onderwerp, om precies te zijn: de getatoeëerde borstkas van Harry Styles. Zijn tattoo van twee zwaluwen heeft een lange nautische traditie. Zeelui lieten vroeger een zwaluw tatoeëren op hun borst wanneer ze vijfduizend mijlen op zee hadden overleefd, en nog een op de andere borst als ze er tienduizend achter de rug hadden (de zwaluw is een trekvogel die enorme afstanden aflegt). Op zee wil de verschijning van een zwaluw zeggen dat land nabij is en het einde van de reis in zicht. Voor bijgelovige matrozen was de tattoo bovendien een soort talisman: de zwaluw zou hun ziel naar de hemel brengen wanneer ze op zee zouden sterven. Al deze associaties komen samen in het schilderij – leven en dood, vertrek en aankomst, thema’s die met elkaar verbonden zijn als yin en yang. De getatoeëerde vogeltjes op de blote bast van het tieneridool, de een wat donkerder dan de ander, vormen elkaars volmaakte tegenbeeld (het evenwicht tussen tegengestelden spreekt ook uit de genderfluïditeit die Styles etaleert).
Het is overigens niet ongebruikelijk een tattoo van een zwaluw te laten zetten ter nagedachtenis aan een overleden dierbare. Zulke eenzame zwaluwen duiken op in een zwerm kleine schilderijtjes, Zwaluw #1 – #18 (2022). Elk van hen staat voor een persoonlijk drama, een tragisch verlies. Als contrapunt van al deze tegenspoed hangt een zwaluwnestje van keramiek hoog in een hoek van de galerie. Daar waar een zwaluw zijn nest bouwt, wil het volksgeloof, zal voorspoed heersen en de bliksem niet inslaan (Zwaluwnest, 2022).
Drie schilderijen in de tentoonstelling zijn vernoemd naar de mythische schoonheid Galatea. Pygmalion, een Cypriotische prins met een voorliefde voor beeldhouwkunst en een afkeer van vrouwen, modelleerde op een dag een vrouwenfiguur die zo beeldschoon was dat hij er verliefd op werd. Hij bad tot Aphrodite hem een bruid te schenken die net zo mooi zou zijn als zijn ivoren Galatea. Zijn smeekbede werd verhoord: toen Pygmalion het standbeeld kuste, kwam het tot leven. Galatea (sculpture) (2022) is losjes gebaseerd op de marmersculptuur Pygmalion et Galatée (1763) van de Franse beeldhouwer Étienne-Maurice Falconet. De Vos negeert het geëxalteerde karakter van Falconets steenhouwer die in verrukking opkijkt naar zijn vleesgeworden droomgezellin. Het schilderij toont slechts haar buik, schoot van leven, koud als steen. De schaamstreek wordt aangeduid met een subtiel lijntje in de vorm van een zwaluwstaart. Net als de mythe zinspeelt het schilderij op de kloof tussen de kunst en het leven zelf, op de onverenigbaarheid van ideaal en realiteit. Het maagdelijk wit is als de melkwitte huid van Timothée Chalamet op Galatea (Timothée) (2022), dat is geïnspireerd op een glamourfoto van de acteur in een bloot gewaad van couturier Haider Ackermann. De jonge filmster en de modeontwerper zijn vrienden, soul mates die elkaar inspireren en bewonderen en die naar eigen zeggen iets van zichzelf herkennen in de ander.
Het rollenspel met identiteit en gender dat typerend is voor de huidige generatie jeugdidolen kent een belangrijke voorganger in David Bowie, de Britse muzikant die begin jaren zeventig op het toneel verscheen als Ziggy Stardust. Een close-up van zijn zwaar opgemaakte gezicht beslaat het volledige beeldvlak van ZIGGI S (2023), niet onvergelijkbaar met de anonieme patiënt op Luc Tuymans’ bekende portret Der Diagnostische Blick (1992). De ongelijke grootte van Bowie’s pupillen diagnosticeert anisocorie. Hij schijnt de oogaandoening in zijn jeugd te hebben opgelopen in een vechtpartij om een meisje, met een jongen die later de albumhoes voor Ziggy Stardust (1972) zou ontwerpen. De asymmetrie maakt het uiterst feminiene portret nog ijziger. Bowie heeft terugblikkend wel eens gezegd dankbaar te zijn voor die klap op zijn ogen; het had hem ‘een soort mystiek’
gegeven.
Die mystiek is de raadselachtige aura van wat dichter K. Schippers eens heeft omschreven als ‘de ongelijkheid van hetzelfde’. Albino crocodiles (2022) toont twee witte krokodillen die roerloos in het water hangen en elkaar aanstaren als hun eigen spiegelbeeld. Het beeld is ontleend aan Cave of Forgotten Dreams (2010), de film van Werner Herzog over de dertigduizend jaar oude grotschilderingen bij Chauvet. In de omgeving van de grot is een krokodillenkwekerij waar de pigmentarme dieren waden in het koelwater van een nabijgelegen elektriciteitscentrale. Het is moeilijk te bepalen, oppert Herzog, of deze creaturen zichzelf hier hebben opgesplitst in hun eigen dubbelgangers. Zijn wij allen niet zelf mutanten, onherstelbaar vervreemd van onze eigen, natuurlijke oorsprong?
De oudst bekende palindroom figureert in het schilderij dat als een soort antiek bedrijfslogo achter de balie van de galerie hangt. De voorstelling is gebaseerd op een foto van een halfrond Byzantijns mozaïek boven een wijwatervat in het oude Constantinopel, met als motto ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ, wat zoiets betekent als: ‘Was de zonden, niet alleen het gelaat’. Bijzonder aan dit keerschrift uit de vierde eeuw is dat elk van de afzonderlijke letters zelf ook symmetrisch is, behalve de N, vandaar dat die letter in de rechterhelft van het gebod in spiegelbeeld is weergegeven. Het decoratieve schilderij is niet geschilderd maar gestempeld. De talrijke kleurvlakjes zijn als de steentjes van het mozaïek dat de bron van inspiratie was of – dat kan ook – als de pixels van de digitale reproductie die de schilder tot voorbeeld strekte. Ver verwijderde tijdperken en ongelijksoortige beeldtechnieken vloeien samen in een enkel schilderij.
Film, mode, sculptuur, schilderkunst, fotografie, architectuur, popcultuur en lifestyle – Sarah De Vos put uit een rijke bron van beeldmateriaal. Haar tentoonstelling werpt de vraag op in wat, of in wie, wij ons vandaag de dag nog kunnen herkennen. En hoe het toch mogelijk is dat we onze diepste angsten en meest heimelijke verlangens weerspiegeld zien in beeltenissen die door kunstenaars zijn gemaakt. Elk van de schilderijen vertelt een eigen verhaal dat overtuigend is, verleidelijk en indrukwekkend. Gezamenlijk echter vormen de schilderijen een spookachtig spiegelpaleis waarin eigenheid en identiteit op drift zijn geraakt. Niets is nog langer wat het lijkt, alles en iedereen wisselt voortdurend van rol. Is juist dat onvaste, vluchtige karakter van een wereld in permanente metamorfose niet de basis van alle grote kunst?
Dominic van den Boogerd